Nghệ thuật tạo tác tiểu cảnh rừng

Khi tạo hình tiểu cảnh rừng phải đặc biệt quan tâm đến mối quan hệ giữa các thân cây và việc khắc họa đường viền tán cây trong quần thể, phải vận dụng quy luật thay đổi, thống nhất để xử lý tốt hàng loạt các mối quan hệ tương phản: giữa hư và thực; giữa thưa và rậm; giữa tập trung và rời rạc; giữa khách và chủ, giữa to và nhỏ; giữa tranh giành và nhường nhịn…

Dưới đây là một vài kinh nghiệm về các tạo tác tiểu cảnh rừng tham khảo từ các nghệ nhân có chuyên môn:

Tạo tác tiểu cảnh rừng tức là trồng nhiều cây trong một bồn chậu cảnh. Nhiều người cho rằng đối với tiểu cảnh rừng nên trồng nhóm cây có số lẻ từ 3 – 5 – 7 – 9 là tốt, đẹp nhất. Nhưng trên thực tế, nhóm cây số chẵn cũng tốt đẹp không kém miễn là biết sắp xếp hài hoà và mỗi cây trong quần thể phải thể hiện được vẻ đẹp riêng, đặc biệt phải thể hiện 1 hoặc 2 cây chính nổi bật trong quần thể để phân biệt chính yếu và thứ yếu, đồng thời vận dụng thủ pháp phát huy điểm mạnh, che tránh điểm yếu, trên nguyên tắc thống nhất trong hài hoà để biểu hiện vẻ đẹp quần thể, cũng như vẻ đẹp cá tính của từng cây.

Tiểu cảnh rừng với 3 cây

Về mặt hình thái, xuất phát từ việc trồng hai cây trong 1 bồn cảnh cũng phải phân biệt cao thấp, to nhỏ, cong thẳng khác nhau thì tác phẩm mới trở thành một quần thể thống nhất, hài hòa, sinh động. Khi trồng 2 cây thành 1 cụm thì nên 1 cúi, 1 ngẩng, 1 cong 1 thẳng, 1 hướng trái, 1 sang phải, 1 có rễ cao, 1 rễ thấp, 1 đầu bằng, 1 đầu nhọn…

Đồng thời việc phân nhánh giữa 2 cây không nên giống nhau, cho dù 5 cây hay 9 – 10 cây cũng vậy. Hai cây thành 1 cụm thì 2 mặt đều nên hướng ra ngoài, nhưng không quay lưng lại với nhau.

Khi tạo hình tiểu cảnh với 3 cây thì cây chủ phải cao và to nhất, có khí thế làm chủ. Cây thứ 2 là cây phụ cần thấp và mảnh hơn cây chủ. Cây thứ 3 là cây làm nền cần nhỏ và mảnh hơn. Với cây chủ thẳng thì cây khách nên cong; cây chủ cong thì cây khách nên thẳng. Tiểu cảnh 3 cây thì 2 cây trồng gần nhau còn một cây làm nền nên trồng ở xa để thể hiện sự khác biệt. Mặc khác, 3 cây không được đan vào nhau, cũng không được tách rời nhau. Ba cây không nên trồng trên 1 đường thẳng mà nên trồng thành hình tam giác, lý tưởng nhất là cây to nhất và cây nhỏ nhất xếp gần nhau thành 1 tổ, còn cây trung bình trồng xa hơn chút thành 1 tổ khác. Nhưng 2 tổ này phải phối hợp với nhau thì cảnh mới sinh động. Nếu trồng 3 cây mà để cây chính thành 1 tổ, cây phụ và cây làm nền thành 1 tổ thì cấu tạo cảnh không tránh khỏi sự mất cân đối.

Tạo tiểu cảnh rừng chính là dựa trên cơ sở trồng cụm 3 cây thành hình tam giác rồi mở rộng ra thành tổ hợp nhiều hình tam giác khi trồng nhiều cây.

Nếu tạo hình tiểu cảnh với 4 cây, khi trồng có thể chia làm hai tổ, tổ 3 cây và tổ 1 cây nhưng phải có sự biến đổi giữa thưa và dày. Bốn cây cũng có thể tổ hợp thành 1 tam giác thường hoặc thành tứ giác, nhưng tránh trồng thành tứ giác vuông và trên 1 đường thẳng.

Tiểu cảnh rừng với 3 cây

Nếu tạo hình tiểu cảnh 5 cây lý tưởng nhất là trồng thành 2 tổ. Tổ 3 cây và tổ 2 cây. Nếu vậy cây chủ phải nằm trong tổ 3 cây. Hai tổ này cần biểu hiện trạng thái riêng nhưng lại phối hợp với nhau tạo thành một chỉnh thể thống nhất hài hòa.

Nếu tạo hình tiểu cảnh rừng có số lượng cây nhiều, khi trồng cũng khá khó khăn, nhưng biết phân tích sắp xếp tỉ mỉ thì cũng không khó. Nếu coi 1 cây là một phần của nhóm 2 cây thì 3 cây là do 2 cây thêm 1 cây mà tổ hợp thành; bốn cây là do 3 cây thêm 1 cây; 5 cây là do 4 cây thêm 1 cây hoặc 3 cây thêm 2 cây mà tổ hợp thành. Khi đã thuần thục phương pháp trồng 5 cây trong 1 bồn thì việc trồng 6 – 7 – 8… cây cũng trở nên dễ dàng.

Việc tạo hình tiểu cảnh tốt nhất là dùng những giống cây cùng loài, nếu trồng lẫn với các giống cây khác loài (như tùng, trúc mai…) thì rất khó đạt được hiệu quả nghệ thuật cao vì:

- Giữa các giống cây có sự khác biệt về hình thái rất lớn dẫn đến sự đối sánh mạnh mẽ nên khó đạt được hiệu quả hài hoà, thống nhất.
- Yêu cầu về môi trường sinh thái của mỗi giống cây không giống nhau, nếu đem trồng chung thì việc chăm sóc khó đạt được sự thành công.